 |
| περιοχή Ντε Μαρή στις Μέλλανες |
Ιστορικός
Άρχου (στου): τοπωνύμιο της Τραγαίας, τοοποίο μας παραπέμπει στη Λατινοκρατία.«Άρχος» ονομαζόταν ο τοπικός φεουδάρχηςμιάς περιοχής.
Αφεντικά: το τοπωνύμιο αυτό, το οποίοεντοπίζεται στον Καλόξυλο,
στ’ Απεράθου και αλλού, ετυμολογικά έχειελληνική προέλευση, ωστόσο συσχετίζεται άμεσα με την δυτική κατάκτηση και με τηνφεουδαρχία. «Αφεντικό» ονομαζόταν το κτήμα το οποίο δεν ανήκε σε ένανοποιονδήποτε φεουδάρχη, αλλά στον ίδιο τον δούκα . «Αφεντικό» ονομαζόταν επίσης ηπυργοειδής έπαυλη του δούκα Nicolo΄ dalle Carceri στο Κουρουνοχώρι (β' μισό 14ουαιώνα).
Βαζαίου (στου): παλαιό τοπωνύμιο στην περιοχή του Κυνιδάρου. Προέρχεται από τοεπώνυμο Βαζαίος, το οποίο αποτελεί παραφθορά του βενετικού Baseggio = Βασίλειος.
Βασαλιάτικο, Βασαλιάτικα, του Βασάλου, Φυρόγα του Βασάλου:
προέρχεται από τη λέξη «Βασάλος», η οποία μας παραπέμπει στην φεουδαρχία. Ο όροςαυτός θεωρείται ότι προέρχεται από την κελτική λέξη gwas, που σημαίνει νεαρόςυπηρέτης και που μετεξελίχθηκε στη λατινική γλώσσα σε vassus και vassalus, λέξειςδηλωτικές της υποτέλειας ενός προσώπου έναντι κάποιου άλλου, ανώτερου ιεραρχικάμέσα στη φεουδαλική κοινωνία. Ωστόσο εδώ πρόκειται για μία σχέση τιμητικής και όχιδουλικής υποταγής, για ένα δεσμό δύο ελευθέρων συμβαλλομένων προσώπων, όπωςμε-
ταξύ του δούκα και ενός τοπικού φεουδάρχη. Από τον όρο αυτόν προήλθαν ταεπώνυμα Βασάλος και Βασαλάκης.
Βενέτικο: ακρωτήριο στην βορειοανατολική Νάξο, κοντά στον Απόλλωνα. Σύμφωνα μεάλλη πληροφορία, η άγονη περιοχή βορειοανατολικά του κάστρου του Καλόγερουονομάζεται «στου Βενέτη».
Βερόνα (στου): τοπωνύμιο της περιοχής Μελάνων, του οποίου η ύπαρξη μαρτυρείται σεπηγές του 18ου αιώνα10 και που μας παραπέμπει στην ομώνυμη πόλη της βόρειαςΙταλίας.
Γάσπαρη (στου): τοπωνύμιο στον Καλόξυλο. Προέρχεται από το ιταλικό βαπτιστικό καιοικογενειακό όνομα Gaspari.
Γεράρδου (στου): παλαιό τοπωνύμιο του Φιλωτίου συσχετιζόμενο πιθανότατα με τηβενετική οικογένεια γαιοκτημόνων, Girardi.
Γκριμάλντι (στου): τοπωνύμια στ’ Απεράθου και στ’ Αγγίδια. Προέρχεται από τηνομώνυμη ισχυρή γενουατική οικογένεια της Χίου, η οποία εγκαταστάθηκε στη Νάξοπιθανότατα μετά την κατάλυση του Δουκάτου του Αιγαίου από τους Τούρκους (1566). Ηοικογένεια Grimaldi τον 17ο αιώνα διατηρούσε υπό την κατοχή της εκτάσεις σεπεριοχές όπως οι Λάκκοι Απειράθου, τα Χάλαντρα Κυνιδάρου και η Κεραμωτή, καθώςκαι πύργους στην Ποταμιά, στην Κεραμωτή, στο Σκεπόνι και πιθανόν στ’ Αγγίδια .Σήμερα μας είναι κυρίως γνωστή η πριγκηπική οικογένεια Grimaldi του Μονακό, όπωςκαι η ομώνυμη ιταλική ναυτιλιακή εταιρεία.
Γλιμάκη (στου): τοπωνύμιο του Γλινάδου. Προέρχεται από το αρχικά βαπτιστικό όνομα,το οποίο στο Φιλώτι έγινε και παρωνύμιο (Γλυμάκης) και επωνυμο (Γλυμακόπουλος).Πρόκειται για ένα γερμανικής καταγωγής εκλατινισμένο και εν συνεχεία εξελληνισμένοόνομα, το οποίο ακολούθησε πιθανότατα την εξής περίπου εξελικτική πορεία: Wilhelm,Guilihelmus, Guglielmus, Guglielmo (Guilelmaccio), Γουλιάρμος, Γουλιαρμάκης,Γουλιελμάκης, Γουλμάκης, Γλουμάκης, Γλυμάκης .
Γριλόνη (στου): τοπωνύμιο του Γλινάδου, το οποίο θεωρείται ότι πήρε την ονομασίατου από τον σερ Ντονάδο Γριλιώνη, τοπικό άρχοντα της περιοχής (16ος αι.).
Γριμάντη (στου): τοπωνύμιο στην περιοχή Ακρωτηρίου Κυνιδάρου . Προέρχεταιπιθανότατα είτε από το βενετικό επώνυμο Grimani είτε από το γενουατικό Grimaldi. Σεπαλαιά έγγραφα εντοπίζεται επίσης το τοπωνύμιο «στου Γριμάνι» στην Ποταμιά ,προερχόμενο προφανώς από την ομώνυμη βενετική αριστοκρατική οικογένεια.
Γρίσπου (στου): τοπωνύμια στην περιοχή Γλινάδου . Προέρχονται από το επώνυμοΓρίσπος, Κρίσπος ή Κρίσπης. Οι δούκες Crispi, με καταγωγή από τη Βερόνα,κυβέρνησαν τη Νάξο και άλλα νησιά των Κυκλάδων κατά την περίοδο 1383-1566.
Γρίτη (στου): αυτήν την ονομασία έχουν δύο τόποι στον Κυνίδαρο.
Προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από το γνωστό βενετικό επώνυμο Griti.
Γρόττα: περιοχή στην βόρεια–παράκτια πλευρά της Χώρας, της οποίας η ονομασίαπροέρχεται από την ιταλική λέξη grotta = σπηλιά, προφανώς λόγω της σπηλαιώδουςδιαμορφώσεως του εδάφους της.
Καβαλλαρία: τοπωνύμιο που πιθανότατα μας παραπέμπει στην φεουδαρχία. Μετά τηνκατάκτηση της Νάξου από τους Βενετούς και άλλους Δυτικούς, το νησί διαιρέθηκε σεφέουδα ή cavalierie, προσοδοφόρες εκτάσεις γης, τις οποίες νέμονταν φεουδάρχεςιταλικής κυρίως καταγωγής .
Καζανόβα (στου): τοπωνύμιο που εντοπίζεται λίγο έξω από τη Χώρα, στο Λιβάδι , τοοποίο μας παραπέμπει στην αριστοκρατική οικογένεια Casanova της Βενετίας.
Κάναβα: τοπωνύμιο της Ποταμιάς. Προέρχεται από την βενετσιάνικη λέξη caneva, πουσημαίνει τον τόπο που αποθηκεύονται και πουλιούνται τα κρασιά, οιναποθήκη,καπηλειό .
Καντούρου (στου): τοπωνύμιο του 16ου αιώνα, κοντά στην γέφυρα του Περίτση πουσυνδέει τη Χώρα με την κεντρική Νάξο. Αποτελεί παραφθορά του cantorο, ιερατικούτίτλου των Καθολικών .
Κάστρη (στου): τοπωνύμιο στην περιοχή Δανακού. Συσχετίζεται με την παρουσία στηνπεριοχή της ισχυρής βορειοϊταλικής οικογένειας Castri ή Sforza–Castri, η οποίαδιατηρούσε τον 17ο αιώνα φέουδα στην περιοχή Καλιστιχιά , καθώς και στον Μαραθό,στου Κανά και στη Ράχη . Είχε επίσης κατά καιρούς υπό την κατοχή της πύργους, όπωςστα Μονοίτσια , στην Αθαλασσά, στ’ Απεράθου και στον Δανακό . Σήμερα στην περιοχήαυτή σώζονται ελάχιστα μόνο ίχνη από τον πύργο των Castri.
Κατελούζου (στου): τοπωνύμιο στο Γλινάδο, το οποίο συσχετίζεται με την ισχυρήγενουατικής καταγωγής οικογένεια των Γατελούζων ή Κατελούζων .
Κατζαλέπρη (στου): τοπωνύμιο στο Φιλώτι . Προέρχεται από τον ιταλικό όρο caccia =κυνήγι + lepre = λαγός και σημαίνει αυτόν που κυνηγάει λαγούς. To επώνυμοΚατζαλέπρης υπήρχε κάποτε και στ’ Απεράθου . Σήμερα το Caccialepre εντοπίζεται σεμικρούς αριθμούς στην κεντρική και βόρεια Ιταλία. Την ίδια ρίζα ίσως να έχει τοφιλωτίτικο επώνυμο Κατσάνης, υπόθεση που ενισχύεται από το γεγονός της ύπαρξηςστην Ιταλία του ομόηχου επωνύμου Cacciani .
Κλότζου ή Κλώτζου (στου): τοπωνύμιο στις Μέλανες , το οποίο μας
θυμίζει τον γνωστό ζωγράφο της βενετοκρατούμενης Κρήτης, Γεώργιο Κλόντζα. Θαμπορούσε πιθανόν να συσχετιστεί με τη βενετική πόλη Chiogga ή Chiozza, την οποία οιΒενετοί την ονόμαζαν Clugia, Cluza ή Cloza .
Κόκκου (στου): τοπωνύμιο του Γλινάδου , το οποίο πήρε την ονομασία του από τηνελληνορθόδοξη ισχυρή οικογένεια των Κόκκων (βενετικής καταγωγής), η οποίαδιατηρούσε πύργους στην Ποταμιά και στην βόρεια Νάξο.
Κορονέλλου (στου): τοπωνύμιο του Γλινάδου . Προέρχεται από την
ισχυρή δυτική οικογένεια των Κορονέλλων. Ο πρώτος Coronello ή Coronel ήτανΙσπανοεβραίος, ο οποίος είχε ασπαστεί όμως το καθολικό δόγμα. Ήλθε στη Νάξο ωςτοποτηρητής του Εβραίου «δούκα» Ιωσήφ Νάζι (1566- 1579), λαμβάνοντας σημαντικόμερίδιο από την πρώην δουκική περιουσία, το οποίο νέμονταν εν συνεχεία οι απόγονοίτου.
Κοστέρα: Εύφορη περιοχή κοντά στη Χώρα. Συσχετίζεταιμε την ιταλική λέξη costiera =ακρογιαλιά, πλαγιά βουνού κάπως ανώμαλη ή το παραθαλάσσιο, αμμώδες, μη εύφορομέρος .
Λαγκάδι των Φράγκων: τοπωνύμιο στην περιοχή Σκαδού – Μέσης, δηλωτικό της εκείπαρουσίας ιδιοκτητών γης λατινικού δόγματος .
Λαγκούνα: ρηχός όρμος νοτίως της Χώρας, μπροστά στο σημερινό αεροδρόμιο.Προέρχεται από την ιταλική λέξη “laguna” = λιμνοθάλασσα, τέναγος.
Λουρδά (στου): τοπωνύμια στ’ Απεράθου , από το επώνυμο Λορδάς ή Λουρδάς, τοοποίο αποτελεί παραφθορά του Loredan(ο), ονομασίας γνωστής αριστοκρατικήςοικογένειας της Βενετίας .
Ματταιάκη (στου): τοπωνύμιο στο Γλινάδο από το ιταλικό βαπτιστικό Matteo =Ματθαίος .
Μητροπόλου (στου): τοπωνύμιο που εντοπίζεται κοντά στον δρόμο
Χώρας – κεντρικής Νάξου, λίγο πριν από το Σαγκρί και πάνω από την Ποταμιά. Εκείβρισκόταν το θέρετρο των Καθολικών αρχιεπισκόπων και διάφορα άλλα κτίσματα πουανήκαν στην Καθολική Μητρόπολη, απ’ όπου και πήρε την ονομασία του.
Μουτσούνα: το επίνειο της Απειράνθου. Προέρχεται από την ιταλική λέξη “musone” =προσωπίδα, μάσκα, πρόσωπο που κάνει περίεργες γκριμάτσες.
Μπαράου (στου): τοπωνύμιο του Γλινάδου, το οποίο θεωρείται ότι
πήρε την ονομασία του από κάποιον Perau ή Περάο .
Μπαρότζη (στου): τοπωνύμιο στις Μέλανες . Οι Barozzi ήταν μία από τις ισχυρότερεςοικογένειες της τουρκοκρατούμενης Νάξου. Θεωρείται ότι προήλθαν από την Κρήτη,πιθανότατα από την περιοχή Ρεθύμνης, περί το 1600 .
Μπαστάρδου (στου): τοπωνύμια στις Μέλανες, στον Κυνίδαρο και στη Μονή που μαςπαραπέμπουν συνειρμικά στο φαινόμενο των μικτών γάμων μεταξύ Λατίνων καιΕλληνίδων κατά την περίοδο της δυτικής κυριαρχίας στη Νάξο. Τα παιδιά που είχανπατέρα Λατίνο και μητέρα Ελληνίδα ονομάζονταν γασμούλοι, βασμούλοι ή μπαστάρδοι .Θα μπορούσε όμως να συσχετίζεται και με κάποιον ιδιοκτήτη που απλώς είχε γεννηθείεκτός γάμου.
Μπελώνια (στου): πρόκειται για τοπωνύμιο πολύ κοντά στο Γαλανάδο, προερχόμενοαπό τον ομώνυμο πύργο που δεσπόζει στην περιοχή. Οι άρχοντες Belogna καιιδιοκτήτες του πύργου υπήρξαν από τις πρώτες δυτικές οικογένειες πουεγκαταστάθηκαν στη Νάξο. Σύμφωνα με μία άποψη, το όνομά τους αποτελείπαραφθορά της ιταλικής πόλης Μπολώνια (Bologna), απ’ όπου πιστεύεται ότι προήλθαν, ενώ κατ’ άλλους οι Belogna, γνωστοί
και ως Belegno, ήταν βενετικής αριστοκρατικής καταγωγής, των οποίων το παλαιότεροόνομα ήταν το Selvo .
Μπέρτου (στου): τοπωνύμιο του Κυνιδάρου . Προέρχεται πιθανότατα από το ιταλικόόνομα “Berto”, που αποτελεί υποκοριστικό του βαπτιστικού “Alberto” = Αλβέρτος, τοοποίο έχει γερμανικές ρίζες (από το “Adalbrecht”) .
Μπουγάδες: παλαιό τοπωνύμιο της πεδινής Νάξου προερχόμενο από τη βενετσιάνικηλέξη bugada = πλύσιμο λινού ή βαμβακερού υφάσματος για την υγιεινή των γυναικώνκαι των βρεφών .
Μπούργος: ο οχυρωμένος μεσαιωνικός συνοικισμός της Χώρας βορείως του Κάστρουμε τα δαιδαλώδη στενά, ο οποίος θεωρείται ότι ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα . Προέρχεταιαπό την λατινική λέξη burgum ή burgus, η οποία με τη σειρά της έχει γερμανικές ρίζες,από το Burg = οχυρό, κάστρο. Είναι όρος αντίστοιχος του ιταλικού borgo = προάστιο.Μπούργο ή βούργο διέθετε και το Απάνω Κάστρο , καθώς και άλλα κάστρα του Αιγαίουκαι του ελλαδικού χώρου γενικότερα, φαινόμενο που αποτελεί πιθανόν δυτικήεπίδραση .
Ντακορώνια (στου): τοπωνύμιο συσχετιζόμενο με τους άρχοντες της Νάξου Da Corogna, σικελικής καταγωγής, από τις παλαιότερες δυτικές οικογένειες πουεγκαταστάθηκαν στο νησί .
Ντεμαρή (στου): τοπωνύμια στις Μέλανες και την Ποταμιά. Οι Demari υπήρξαν μία απότις παλαιότερες και μία από τις πλέον ισχυρές δυτικές οικογένειες της Νάξου, νεμόμενοισημαντικές εύφορες εκτάσεις γης, κυρίως στις εν λόγω περιοχές. Υπάρχει μάλισταακόμη και σήμερα στην κοιλάδα των Μελάνων το «Βρυσάκι του Ντεμαρή», παλαιόςνερόμυλος.
Πατεράδο: αδόμητη μέχρι προ τινος έκταση στην ανατολική πλευρά της Χώρας, η οποίαανήκε κατά το παρελθόν στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Προέρχεται από τη φράση«τω(ν) Πατεράδω(ν)», δηλαδή των Καθολικών Πατέρων. Γνωστό είναι το πηγάδι τωΠατεράδω, κοντά στο σημερινό Νοσοκομείο.
Περούτζη: ποταμός στα Λιβάδια. Μαρτυρείται από το 16ου αιώνα.
Πιθανόν να έλκει την ονομασία του από ιταλικό όνομα Pierro (Πέτρος) – Pierucci –Περούτζης .
Πιάτζα: η κεντρική πλατεία π.χ. του Κάστρου της Χώρας σε παλαιά ναξιακά έγγραφα.Προέρχεται από την ιταλική λέξη piazza = πλατεία. Επίσης, στ’ Απεράθου η κεντρικήπλατεία του χωριού μας είναι γνωστή ως «Πλάτσα», κάτι που ισχύει και για πλατείεςάλλων χωριών.
Πρε-Λιβιού, Πρε-Μανόλη, Πρε-Μάρκου, Πρε-Τομάζου (στου): τοπω-
νύμια στην πεδινή Νάξο συνδεόμενα με την παρουσία ιερέων της Δυτικής Εκκλησίας .
Προβοστιριά: τοπωνύμιο που συσχετίζεται με τον δυτικό εκκλησιαστικό τίτλο τουπρεβόστρου .
Ρίκου (στου): τοπωνύμιο του Γλινάδου προερχόμενο από το δυτικό βαπτιστικό Encrico – Rico (Ερρίκος) .
Ριτζέρη (στου): τοπωνύμιο της Κωμιακής, το οποίο προέρχεται από
το όνομα της αριστοκρατικής οικογένειας της Βενετίας Ruggeri ή Ruzier, η οποίαδιατηρούσε φέουδα στο Φιλώτι και στην Τραγαία τον 15ο αιώνα. Σήμερα το επώνυμοΡουγκέρης εντοπίζεται στο Χαλκί .
Σαλούκος: τοπωνύμιο της πεδινής Νάξου, κοντά στο σημερινό αεροδρόμιο, όπουυπάρχει ο ναός του Αγίου Iωάννη του Σαλούκου ή του Αγίου Σαλούκου. Πιθανολογείταιότι εκεί υπήρχε παλαιότερα και καθολική εκκλησία, η οποία όμως σήμερα αγνοείται .
Σαντάνι: τοπωνύμιο στην περιοχή του Χαλκίου, προερχόμενο πιθανόν από καθολικόναό της περιοχής (Sant’ Antonio), σύμφωνα τουλάχιστον με την τοπική αφήγηση.
Σερμαρή (στου): τοπωνύμιο της Κωμιακής που έλκει την ονομασία του από κάποιον Ser Mari, ίσως γόνο της οικογένειας Demari .
Σκαρλάτου (στου): τοπωνύμιο στο Γλινάδο από την ιταλική λέξη
scarlato = κοκκινωπός.
Τζόβενου: τοπωνύμιο στην περιοχή Κυνιδάρου . Προέρχεται από τη
βενετσιάνικη λέξη zovene, που σημαίνει τον νέο 14-25 ετών .
Τσούντα ή Τζούντα: τοπωνύμια στην περιοχή Κυνίδαρου, παραφθορά της βενετικήςλέξης zonta = προσθήκη .
Φουντάνα: περιοχή στην βορειοανατολική Χώρα, όπου υπάρχει κρήνη. Προέρχεται απότην ιταλική λέξη fontana = πηγή, κρήνη.
Φράγκικο: κοινό τοπωνύμιο στη Νάξο (π.χ. Γλινάδο , Χαλκί), που σημαίνει «αυτό πουανήκε στους «Φράγκους».
Φράγκου του πέραμα: τοπωνύμιο της Κωμιακής, το οποίο μας παραπέμπει στη λατινικήπαρουσία στο νησί .
Φραρώ: τω(ν) Φραρώ(ν), δηλαδή των Καθολικών μοναχών του τάγματος τωνΦραγκισκανών. Εκεί οι μοναχοί αυτοί (βεν. Frari) διατηρούσαν μοναστήρι στ’ Αγγίδια,αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου (1535 ή τέλη του 14ου αιώνα), το οποίοσώζεται μέχρι σήμερα. Στο υπέρθυρο της εισόδου του περιβόλου του διακρίνεται ολέων του Αγίου Μάρκου, σύμβολο της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας.
Τα παραπάνω τοπωνύμια, μεγάλο μέρος των οποίων προέρχεται από τα ονόματαΛατίνων γαιοκτημόνων, αποτελούν από τα αντιπροσωπευτικότερα ίσως παραδείγματαναξιακών τοπωνυμίων, που σχηματίστηκαν από την δυτική επίδραση, τα οποία καιπαραθέτουμε ενδεικτικά στο περιορισμένο πλαίσιο της παρούσας μελέτης. Σημειώνεταιεπίσης ότι εδώ δεν συμπεριλαμβάνονται τοπωνύμια, τα οποία προέρχονται απόλατινογενείς λέξεις που εντάχθηκαν στο ελληνικό λεξιλόγιο προ του 1204, ήδη δηλαδή
από την ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο (π.χ. Κάστρο, Βίγλα, Πορτάρα).
Θανάσης Δ. Κωτσάκης Ιστορικός
Από τα ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ Δ' ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ:
"Η ΝΑΞΟΣ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ"
ΚΩΜΙΑΚΗ 4 - 7 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2008
http://orinosaxotis.blogspot.gr/2016/06/blog-post_29.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου